Rafael Sabatini — „Kapitan Blood”

Trafiła w mojej ręce powieść przygodowa o piratach. Rafael Sabatini, „Kapitan Blood. Powieść o korsarzach siedemnastego wieku„. Ze względu na krwistość i wyrazistość niektórych opisów, raczej nie dla dzieci poniżej dziesiątego roku życia. Ze względu na infantylność i naiwność niektórych wątków — raczej nie dla dorosłych powyżej wieku nastoletniego. Ale ogólnie czytało się ją szybko, zwinnie i z przyjemnością.

Powieść ta jest też świetnym źródłem co najmniej kilkudziesięciu wyrazów i określeń z życia morza. Najciekawsze wynotowałem w tym poście.

Rodzaje statków

  • brander — jednostka pływająca, załadowana materiałami łatwopalnymi lub wybuchowymi, służąca do podpalania floty nieprzyjaciela,
  • bryg — dwumasztowy żaglowiec rejowy,
  • brygantyna — lekki dwumasztowy okręt,
  • fregata — żaglowiec o trzech masztach rejowych; pierwowzór dzisiejszego krążownika,
  • galeon lub galeona — wielki okręt wojenny używany w Hiszpanii i Portugalii w XV-XVIII w.

Budowa okrętu

  • dulki — w łodziach widełki przymocowane do burty, służące do utrzymania wioseł w miejscu,
  • galion — rzeźba na dziobie okrętu,
  • kabestan — duży kołowrót do wyciągania kotwic okrętowych; zawiera mechanizm umożliwiający rzucanie kotwic przy pomocy ich własnego ciężaru, bez użycia siły rąk ludzkich,
  • kasztel przedni — charakterystycznie podniesiony (nadbudowany) ponad pokład główny dziób dawnych żaglowców, zwykle zawierała pomieszczenia niższej rangą załogi,
  • kasztel rufowy — charakterystycznie podniesiona rufa okrętu, zwykle zawierał kajuty kapitana i oficerów, kajuty gości, mesę oficerską, pomieszczenie narad itp.,
  • luk — otwór w pokładzie statku, przez który ładuje się i wyładowuje towary; małe luki służą załodze statku i pasażerom do przechodzenia z jednego pokładu na drugi,
  • naktuz — rodzaj szafki służącej za podstawę kompasu okrętowego,
  • reling — poręcz, nadburcie statku,
  • rumpel — dźwignia służąca do poruszania steru,
  • takielunek — omasztowanie, ożaglowanie i olinowanie statku (patrz niżej),
  • trap — schody na okręcie (również przenośne),
  • waterlinia — linia przecięcia płaszczyzny wodnej i kadłuba statku przy jego normalnym zanurzeniu, oznaczona zwykle kolorem białym, czerwonym lub zielonym; dziura na wysokości waterlinii wymaga natychmiastowego przebalastowania statku, celem jego przechyłu w przeciwną stronę, uniesienia otworu ponad linię wody i niedopuszczenia do błyskawicznego zalania statku,
  • wiblinka — liniowe szczeble drabinki wantowej,
  • wytyk — belka zawieszona prostopadle do burty; cumuje się do niej łodzie okrętowe w czasie postoju statku na kotwicy; po wytyku załoga dostaje się na statek lub opuszcza go.

Takielunek

  • bezan lub bezanmaszt — tylny (ostatni) maszt okrętu; na jednostkach dwumasztowych, niższy maszt,
  • bezanżagiel — żagiel na bezanmaszcie,
  • bras — urządzenie składające się z lin i bloków, umocowane na końcu rei, służące do obracania jej w płaszczyźnie poziomej,
  • bukszpryt — rodzaj pochyłego masztu,
  • fokmaszt — pierwszy masz na okręcie licząc od dziobu do rufy,
  • grot lub grotmaszt — drugi w kolejności maszt (na fregatach maszt środkowy, na mniejszych jednostkach, np. brygantynach, maszt większych z dwóch), często największy lub główny maszt, którego złamanie może spowodować całkowite unieruchomienie statku, a nawet jego zatonięcie (jeśli ciężki maszt walący się w wodę spowoduje znaczny przechył okrętu),
  • grotżagiel — żagiel na grotmaszcie,
  • reja — poprzeczne drzewce masztu, służące do przymocowania czworokątnego żagla,
  • szwabry — strzępy starych lin umocowane na kiju, służące do mycia pokładu; pierwowzór dzisiejszego mopa,
  • topsel — trójkątny żagiel zawieszony szczytem w dół nad żaglem czworokątnym,
  • want — lina stalowa służąca do umocnienia masztów,
  • wimpel — długa, wąska, rozdwajająca się na końcu flaga podsnoszona na grotmaszcie okrętu,

Nawigacja

  • bakburta — lewa burta okrętu, czasami (rzadko) nazywana też z angielskiego starburtą lub burtą gwiezdną (ang. starboard); nazwa ta wzięła się z tego, że na lewą burtę (po trapie) wychodził nawigator, aby na podstawie gwiazd ustalić pozycję okrętu,
  • hals — kurs okrętu w stosunku do wiatru; okręt idzie lewym halsem, gdy wiatr wieje w jego lewą burtę,
  • kabel — miara morska, o długości 185,2 m, jedna dziesiąta mili morskiej,
  • kliwer — przedni żagiel trójkątny,
  • kwadrant — dawny przyrząd astronomiczny,
  • log — przyrząd do mierzenia szybkości okrętu,
  • mila morska — jednostka długości, wynosząca 1852 m,
  • obrasować żagle do wiatru — ustawić żagle (przy pomocy brasów) w taki sposób, by wiatr dmuchał prostopadle w ich płaszczyzny,
  • podwietrzna — strona przeciwległa do tej, w którą wieje wiatr, przeciwległa stronie nawietrznej,
  • rumb — jednostka miary kątowej, równa 11,25 stopnia; w rumbach zwykle podaje się kurs statku; pełen okrąg (360 stopni) ma 32 rumby,
  • stawać w dryft — ustawić okręt tak, by wiatr lub prąd morski znosił go z obranego wcześniej kursu,
  • sterburta lub sterbort — prawa burta okrętu, czasami (rzadko) nazywana też z angielskiego portburtą lub burtą portową (ang. portbell); nazwa ta wzięła się z tego, że prawą burtą okręt przybija zwykle do portu,
  • trawers — kierunek prostopadły do kursu okrętu, czyli jego płaszczyzny symetrii; znajdować się na trawersie jakiegoś obiektu oznacza, że obserwator widzi go w kierunku prostopadłym do kursu okrętu, dokładnie na wprost statku,
  • zwrot przez sztag — zwrot wykonany dziobem na wiatr.

Pogoda

  • bejdewind — wiatr wiejący pod kątem mniejszym niż 90 stopni w stosunku do kursu statku,
  • bryza — wiatr morski, który w dzień wieje od morza w kierunku lądu, a w nocy odwrotnie,
  • półwiatr — wiatr wiejący prostopadle do kursu okrętu,
  • przybój — fala bijąca o brzeg.

Morze

  • farwater — droga stanowiąca bezpieczne przejście dla okrętów, zwykle wytyczona znakami.

Piraci

  • bukanier — dawny łowca bizonów w Ameryce, „przekwalifikowany” na rozbójnika morskiego,
  • dublon — dawna moneta hiszpańska zawierająca ok. 7,5 g czystego złota; podwójny dukat,
  • filibustier lub filibuster — pirat, rozbójnik morski; w XVII w. miano to nosili piraci angielscy, francuscy i holenderscy sprzymierzeni, by walczyć z hiszpańską dominacją w tzw. Indiach Zachodnich,
  • kaper — korsarz, najemnik morski, w XVI-XVIII wieku, pozostający pod opieką króla, który nadawał mu prawo łupienia wrogich okrętów, żołd i udział w zrabowanych skarbach,
  • liwr — srebrna moneta francuska z końca XVII w., nieco mniejsza od franka.

Źródło

Sabatini R., „Kapitan Blood. Powieść o korsarzach siedemnastego wieku”. Wydawnictwo „Alfa”. Warszawa, 1986 r. ISBN 83-7001-063-6.