Właściwości ziół i kwiatów

Wpływ ziół i kwiatów na zdrowie ludzkie, ich zastosowanie do leczenia różnych chorób (a czasem i uroków) był przedmiotem dyskusji przez setki, jeśli nie tysiące lat. Dziś powszechnie uznaje się ich dobroczynny wpływ uzupełniający i to zdecydowanie jako placebo niż faktycznego oddziaływania leczniczego. Leczeniem zajmuje się medycyna, a zastosowanie kwiatów i ziół ma na celu jedynie wzmocnienie terapii lekarskiej.

Babka lancetowa

(łac. Plantago lanceolata)

W medycynie ludowej stosowano ją do leczenia chorób zakaźnych, krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, jako środek wykrztuśny, przy zapaleniu spojówek i chorobach skóry.

Wyciśnięty sok lub świeże liście babki likwidują ból, swędzenie i obrzęk po użądleniach owadów oraz powodują gojenie obtarć skóry, ran i oparzeń, służą także do obmywania w stanach zapalnych sromu. Soku używa się do płukania gardła przy zapaleniach migdałków, do mycia głowy jako środek przeciw łupieżowi oraz do przemywania oczu.

Babka plesznik

(łac. Plantago psyllium)

Stosuje się w leczeniu wrzodów, przy zapaleniu okrężnicy i zaparciach. Eliminuje z organizmu nadmiar cholesterolu, przez co zapobiega wielu chorobom serca.

Babka zwyczajna

(łac. Plantago major)

Zwana też szerokolistną. Jest bardziej znana niż babka lancetowa. Wyróżnia się rozetą szerokich liści z kilkoma nerwami, o nasadzie klinowo zwężonej. Łodygi kwiatowe są znacznie krótsze, a kwiaty znacznie dłuższe, różowo-brunatne. Owoc stanowi drobna, jajowata torebka z 8-10 drobnymi, błyszczącymi nasio­nami.

Barwinek pospolity

(łac. Vinca minor)

Surowcem zielarskim są ziele i liście. Najwięcej właściwości leczniczych roślina ma wiosną. Ziele obniża ciśnienie, działa przeciwkrwotocznie i pobudzająco na układ nerwowy.

Bywa stosowane w chorobie nadciśnieniowej, krwawieniach wewnętrznych, przewlekłych nieżytach przewodu pokarmowego, anemii i biegunkach.

Zewnętrzne stosuje się na wrzody, przy zapaleniu migdałków do płukania i okładania na oparzone miejsca. Barwinek pospolity jest rośliną trującą!

Berberys zwyczajny

(łac. Berberis vulgaris)

Surowcem leczniczym są liście, korze­nie, kora i dojrzałe owoce. Łagodzą one stany zapalne przewodu pokarmowego, działają żółciopędnie i przeciwkrwotocznie, regulują układ trawienny, obniżają ciśnienie krwi, zmniejszają napięcie mięśni gładkich.

Owoce działają moczopędnie, żółciopędnie i przeciwgorączkowo. Poprawiają także przemianę materii. Owoce, zbierane jesienią, w postaci surowej są niesmaczne, lecz można z nich wytwarzać soki, drzemy, syropy, wina i marmolady. Większe ilości kory i korzenia są trujące. Wywołują biegunki, wymioty, a nawet mogą prowadzić do śmierci.

Biedrzeniec anyż

(łac. Pimpinella anisum)

Surowcem leczniczym są owoce anyżku. Zbiera się je ręcznie, ścinając baldachy z owocami. Jest on skutecznym środkiem wykrztuśnym, regulującym także trawienie, likwidującym wzdęcia i bolesne skurcze jelit oraz żołądka. Zalecany jest kobietom karmiącym, gdyż poprawia laktację.

Ma właściwości antyseptyczne, działa korzystnie na układ pokarmowy niemowląt. Mieszanki ziołowe anyżu z owocami są stosowane przy zapaleniu wątroby, kamicy nerek i pęcherzyka żółciowego. Korzenie anyżu są stosowane również do leczenia nerwic i schorzeń skórnych.

Bukwica zwyczajna

(łac. Betonica officinalis)

Zwana też lekarską. Jest to trochę zapomniana roślina. Dobry lek na choroby układu pokarmowego. Zapach bukwicy przypo­mina nieco melisę wobec czego niegdyś używano jej liści jako namiastki herbaty. Surowcem zielarskim są górne części łodyg i liście.

Działanie ściągające i przeciwzapalne na błony śluzowe żołądka i jelit. Zapobiegają i hamują niewielkie krwawienia z przewodu pokarmowego. Wstrzymują biegunki i przeciwdziałają odwodnieniu się organizmu. Bukwicę sto­suje się także w żółtaczce. Zewnętrznie liście używane są w leczeniu ran, czyraków, wrzodów, grzybicy, infekcyjnych zapaleń skóry i owrzodzeń żylakowatych nóg.

Bylica pospolita

(łac. Artemisja vulgaris)

Jako lek ma właściwości pobudzające pracę żołądka i zmniejszające nadmierną fermentację w jelitach likwiduje brzydko pachnące wiatry). Liście i kwiaty to dobry środek przy ogólnym osłabieniu i przewlekłej biegunce.

Centuria pospolita

(łac. Centaurium umbelatu)

Roślina roczna lub dwuletnia, dorastająca do wysokości 50 cm. W pierwszym roku wykształca rozetę liści, w drugim — pojedynczą, kanciastą, rozgałęzioną tylko w górnej części łodygę. Owocem jest wąska, walcowata torebka. Nasiona są drobne, brunatne, smak gorzki bez smaku.

Roślina kwitnie od lipca do września. Surowcem zielarskim jest ziele centurii. Stosowane przy dolegliwościach związanych z trawieniem, przy braku apetytu i zaburzeniach czynności wątroby. Działa pobudzająco na wydzielanie soków żołądkowych, żółciopędnie oraz wpływa na obniżenie ciśnienia krwi.

Chmiel zwyczajny

(łac. Humulus lupulus)

Wyciąg z liści należy do aromatycznych środków kojących, działa nasennie, obniża pobudliwość i poprawia trawienie. W medycynie ludowej stosuje się ziołowe mieszanki lub napary z rozdrobnionych szyszek chmielowych przy obrzękach na tle zaburzeń sercowo-naczyniowych, nerwicach oraz zapaleniach mię­śnia sercowego i żołądka, przy nadkwaśności i schorzeniach nerek.

Zewnętrznie stosuje się gorące okłady z naparu z szyszek, jako środek przeciwbólowy przy urazach, bólach reumatycznych i bolesnych ropniach. Odwar z liści chmielu poprawia trawienie i jest stosowany do leczenia szkorbutu oraz bezsenności.

Cytryniec chiński

(łac. Schisandra chinensis)

Jest doskonałym środkiem podwyższającym ciśnienie krwi (zamiast kawy). Wyciąg z tego ziela należy pić dwa razy dziennie po 20-40 kropli, z niewielką ilością wody, najlepiej na czczo lub cztery godziny po posiłku. Zwiększa sprawność umysłową i fizyczną, likwiduje objawy zmęczenia, nie wywołuje przy tym działań ubocznych.

Cząber ogrodowy

(łac. Satureja hortensis)

Ziele miododajne, rosnące w małych kępkach, kwitnące od lipca do sierpnia. Liście ma drobne i lancetowate, kwiaty białe, różowe lub liliowe są niepozorne, umieszczone po kilka w kątkach liści. Roślina charakteryzuje się specyficznym korzennym, aromatycznym zapachem i gorzkawokorzennym smakiem.

Działa pobudzająco na wydzielanie soku żołądkowego, przeciwskurczowo, przeciwbakteryjnie i wiatropędnie. Ziele stosuje się przy długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach jelit i żołądka, przy złym trawieniu i braku apetytu. Polecany małym dzieciom. Działa łagodnie.

Jałowiec pospolity

(łac. Juniperus communis)

Owocami są szyszkojagody. Jest cenionym składnikiem kadzideł i niezastąpionym środkiem w końcowym etapie wędzenia wędlin. Jałowca stosuje się jako środek moczopędny. Napar działa wykrztuśnie, żółciopędnie, pobudzająco na drogi moczowe. Olejku jałowcowego używa się przy reumatyzmie.

Kminek

(łac. Carum carvi L.)

Wzmaga wydzielanie żółci. zapobiega bolesnym skurczom jelit, poprawia apetyt. Hamuje szkodliwe procesy gnilne i fermentacyjne w przewodzie pokarmowym. Medycyna ludowa zaleca go matkom karmiącym jako środek zwiększający ilość pokarmu.

Koniczyna łąkowa

(łac. Trifolium pratense)

W lecznictwie ludowym odwar z kwiatów stosuje się jako środek wykrztuśny, moczopędny i antyseptyczny, przy zapaleniu pęcherza moczowego oraz przy niedokrwistości, bolesnych i nadmiernie obfitych miesiączkach, a także przy dychawicy oskrzelowej.

Zewnętrznie stosuje się w postaci okładów przy opa­rzeniach i ropniach. Stosowana jest także przy biegunkach, chronicznym nieżycie żołądka i reumatyzmie stawów. Kwiaty tej rośliny stosowano na wiosnę jako środek ogólnie poprawiający zdrowie i zapewniający spokój umysłu. Działa jako środek rozluźniający mięśnie.

Koper ogrodowy

(łac. Anethum graveolens)

Stosuje się go tak jak koper włoski i kminek. Jest lekiem działającym niezwykle łagodnie, dlatego może być podawany małym dzieciom. W tej grupie wiekowej najczęściej stosowany w mieszankach jako środek ułatwiający trawienie.

Żucie nasion z kopru jest dobrym sposobem na usunięcie nieprzyjemnego zapachu z ust. Zielony koper stosuje się w postaci suszonej lub świeżej. Napraw z ziela kopru obniża ciśnienie, rozszerza naczynia krwionośne i zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit.

Napar z kopru polecany jest chorym z nadciśnieniem. Zewnętrznie koper stosowany jest w postaci okładów w schorzeniach oczu i przy ropnych zakażeniach skóry.

Koper włoski

(łac. Foeniculum capillaceum)

Zwany też fenkułem. Surowcem leczniczym jest owoc

Rozłupina szarozielonego koloru. Owoce pachną przyjemnie, mają słodkawy, anyżkowy smak. Fenkuł działa przeciwskurczowo, wiatropędnie i wykrztuśnie. Polecany młodym, karmiącym matkom, gdyż zwiększa laktację.

Jest lekiem powszechnie używanym dla niemowląt, pobudzającym trawienie. Ułatwia tez usuwanie gazów i zaparć. Olejek koperkowy stosowany jest na stany zapalne stawów wywołane reumatyzmem. W medycynie ludowej, olejku koperkowego używano jako środka przeciw świerzbowi i wszom.

Lubczyk ogrodowy

(łac. Levisticum officinale)

W lecznictwie zastosowanie mają wysuszone kłącza i korzenie. Roślina działa moczopędnie, wiatropędnie i przeciwskurczowo, pobudza także wydzielanie skoków trawiennych. Ziele lubczyku stosowane jest w przewlekłych nieżytach nerek i pęcherza moczowego, w skąpomoczu, w zaburzeniach trawienia i niewydolności wątroby połączone ze zmniejszonym wydzielaniem żółci.

Zewnętrznie liści używa się jako dodatku do kąpieli przy trudno gojących się ranach. Okłady ze świeżych liści to dobry środek na ból głowy. Rzucie korzeni lub liści lubczyku ułatwia także rzucenie palenia.

Łopian większy

(łac. Arctium lappa)

Surowcem leczniczym jest przede wszystkim korzeń, który ma dosyć nieprzyjemny zapach, zanikający po wysuszeniu. Sok lub odwar z łopianu stosuje się do leczenia nieżytów przewodu pokarmowego, wątroby, dróg żółciowych i moczowych. Stosowany bywa przy chronicznych zaparciach, reumatyzmie i przewlekłych chorobach skóry.

Zewnętrznie można nim leczyć łojotok, trądzik młodzieńczy, wysypki, oparzenia, liszaje, łuszczycę i grzybice skóry. Sok ze świeżej rośliny i napar stosowany jest do leczenia łupieżu. Łopian pobudza pocenie się, przynosi ukojenie w bólu i obrzękach wywołanych przez zapalenie stawów, reumatyzm i rwę kulszową.

Macierzanka zwyczajna

(łac. Thymus pulegioides L.)

 Znana tez pod nazwą dziki tymianek. Niepozorny kwiat o charakterystycznym, intensywnym zapachu. Od zarania dziejów miał on wiele różnych zastosowań.

W starożytnym Egipcie używano go do balsamowania zwłok, w średniowiecznym austriackim Tyrolu bukiety macierzanek, wieszane nad drzwiami domu miały chronić przed urokami czarownic. Dziś napar z tego ziela ma właściwości bakteriobójcze i wykrztuśne

Przynosi ulgę chorym na przewlekłe schorzenia układu oddechowego. Natomiast wyciąg z macierzanki, stosowany jako maść, przyspiesza gojenie się skaleczeń i ukąszeń różnych owadów.

Marzanka wonna

(łac. Asperula odorate)

Jest to miododajne, wieloletnie zioło na rabaty, chociaż można spotkać ją także w cienistych lasach liściastych, rzadziej w lasach mie­szanych i iglastych. Rośnie na glebie próchniczej, lubi stanowiska zacienione lub półcień. Ususzona macierzanka pachnie jak siano.

Działa pobudzająco na układ pokarmowy, mo­czopędnie, żółciopędnie, poprawia krążenie krwi, rozrzedza wydzielinę w oskrzelach. Herbatę z macierzanki stosuje się w depresji oraz przy chorobach układu pokarmowego. Macierzanka podawana przez długi okres czasu powoduje uszkodzenia wątroby.

Mięta kędzierzawa

(łac. Mentha piperita)

Jest to roślina o prostej, czworokątnej i rozgałęzionej łodydze, krótkich, jajowatych lub kulistych liściach i jasnofioletowo-czerwonych kwiatach, zebranych w krótki, walcowaty kłos. Ten rodzaj mięty ma silnie korzenny zapach i aromatyczny smak, lecz bez charakterystycznego wrażenia chłodu jak u mięty pieprzowej.

Mięta kędzierzawa kwitnie od lipca do sierpnia. Rośnie nad brzegami strumieni, przeważnie jednak jest hodowana w ogrodach. W odróżnieniu od mięty pieprzowej, nie zawiera substancji gorzkich. Działa wzmacniająco na żołądek, wiatropędnie i kojąco, przeciwdziała także kwasom żołądkowym. Świeże liście, przyłożone do piersi pomagają usunąć z nich mleko i obrzęki, a dodane do kąpieli zatrzymują biegunkę u dzieci.

Mniszek lekarski uprawny

(łac. Taraxacum officinale)

Głównym surowcem leczniczym jest wysuszony korzeń, zebrany w marcu lub październiku. Stosowany jest w chorobach wątroby związanych z nadmiernym wydzielaniem żółci, w zaburzeniach trawienia, w braku łaknienia a także w diecie cukrzycowej jako źródło insuliny.

Mniszek pomaga przy odtruwaniu organizmu, ma działanie uspokajające, nasenne, wzmacniające błony śluzowe. Odwar ze świeżych kwiatów podaje się dzieciom przy kaszlu i częstych chrypkach. Z liści przyrządza się herbatę stosowaną przy zaparciach i hemoroidach.

Nagietek lekarski uprawny

(łac. Calendula officinale)

Ma działanie przeciwzapalne, przeciwskurczowe, przeciwbakteryjne, moczo- i żółciopędne. Zewnętrznie stosowany jest jako środek antyseptyczny, przeciwzapalny, gojący rany w ropnych zmianach na skórze, zapaleniach skóry, odmrożeniach, oparzeniach, czyrakach, a także stanach zapalnych odbytu i sromu oraz przy pęknięciach błony śluzowej.

Świeże, umyte liście nagietka przykłada się na rany, ropnie, wrzody i obrzęki. Używa się go także do płukania jamy ustnej, gardła i w stanach ropnych oczu.

Pokrzywa

(łac. Urtica doicea)

Szczególnie cenne jest krwiotwórcze działanie pokrzywy. Ponadto działa ona lekko moczopędnie oraz wzmaga usuwanie chlorków oraz innych szkodliwych produktów przemiany materii. Działa przeciwkrwotocznie.

Rdest ostrogorzki

(łac. Polygonum hydropiper)

Inaczej nazywany bywa pieprzem wodnym. Rośnie w wilgotnych zaroślach, na drogach i w lesie. Używany jest jako środek przeciwkrwotoczny, moczopędny i przeciw zapalny. Zewnętrznie stosowany jest na okłady świeżo wyciśnięty sok, używany do przygotowania okładów na rany i wrzody. Jednakże zbyt duże ilości soku mogą wywołać efekt odwrotny i zaognić stan rany.

Polecany przy krwawieniach wewnętrznych, macicznych, żylakach odbytu oraz w biegunce. Okład ze świeżego, zmiażdżonego ziela stosuje się zewnętrznie na trudno gojące się rany, kontu­zje, zwichnięcia, a także w gośćcu i artretyzmie na miejsca bolące.

Rdest ptasi

(łac. Polygonum aviclare)

Zwany też podróżnikiem, świńską trawą, wróblimi języczkami i wieloma innymi nazwami. To jedna z najstarszych roślin w składach ziołoleczniczych i aptekarskich. W medycynie ludowej, rdestu używano jako środka moczopędnego oraz w chorobach jelit.

Działa moczopędnie, żółciopędnie, przeciwbiegunkowo, ściągająco i odtruwająco. Czyści krew i goi rany. Jest środkiem działającym łagodnie, więc stosuje się go długotrwale w przewlekłych chorobach dróg moczowych, nieżytach pęcherza i jelit, w przypadku zmniejszonego wydzielania moczu i chorobie reumatycznej.

Zewnę­trznie rdest jest skutecznym lekiem w leczeniu trądziku, owrzodzeń, czyraków i stanów zapalnych skóry. Wzmacnia włosy i paznokcie. Zawarta w nim krzemionka szybko uzupełnia ubytki skóry, błon śluzowych i kości.

Rdest wężownik

(łac. Polygonum bistorta)

Zwany też łąkowym, znany był i stosowany już w XVI wieku

(łac. w Polsce od początku XVII w). Leczono nim biegunki, krwawienia, rany i słabo osadzone zęby. Kłącze wężownika służyło niegdyś jako ludowy środek leczniczy o działaniu ściągającym.

Ten rodzaj rdestu stosuje się we wszystkich schorzeniach układu pokarmowego, przy hemoroidach, czyrakach, trądziku, opryszczce i nadmiernej potliwości.

Okłady stosuje się w oparzeniach oraz przy owrzodzeniach żylaków, a płukanki w zapaleniu gardła, migdałków i krtani.

Rumianek pospolity

(łac. Matricaria chamomilla L.)

Jest rośliną jednoroczną o łodydze wzniesionej i rozgałęzio­nej dorastającej do wysokości 60 cm. Ma charakterystyczny zapach. Kwitnie od maja do lipca. Ma działanie przeciwzapalne, napotne i rozkurczające.

Stosowany jest bardzo często przy przeziębieniach, anginach, biegunkach, zaburzeniach żołądkowo-jelitowych i chorobie wrzodowej. Zewnętrznie jest stosowany przy trudno gojących się ranach, owrzodzeniach i odleżynach.

Skrzyp polny

(łac. Equisetum arvense L.)

Uszczelnia naczynia krwionośne, przeciwdziała obrzękom, poprawia pracę serca. Usprawnia pracę wątroby oraz sprzyja prawidłowej przemianie materii. Hamuje procesy miażdżycowe. Poza tym sprawia, że paznokcie są mocne, włosy lśniące, a skóra zdrowa. Zmniejsza krwawienie miesiączkowe. Ponadto utrzymuje właściwy poziom krzemu w osoczu krwi

przez co jest polecany kobietom ciężarnym.

Tatarak pospolity

(łac. Acorus calamus)

Surowcem lekarskim są kłącza o charakterystycznym zapachu i palącym, gorzkawym smaku. Działa moczopędnie, ściągająco, przeciwzapalnie, pobudza apetyt. Jest także skutecznym gorzko-aromatycznym środkiem żołądkowym: leczy zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, zwiększa apetyt, poprawia trawienie i wydzielanie soków żołądkowych.

Użyte zewnętrznie (kłącza) poprawiają ukrwienie skóry, używa się ich też do kąpieli wzmacniających układ nerwowy. Jest stoso­wane w płukankach do ust jako środek o działaniu antybakteryjnym. Kłącza tataraku należy przechowywać w zamkniętych pojemnikach.

Wiesiołek

(łac. Oenothera biennis)

Działanie przeciwbiegunkowe. Jako odwar stosuje się do płukania jamy ustnej i gardła. Działa przeciwbakteryjnie i wymywa resztki jedzenia mogące gnić w szparach między zębowych. Zawiera kwas linolowy odpowiedzialny za pro­dukcję hormonu hamującego występowanie alergii i leczącego je, a także wspomagają­ce­go wydzielanie insuliny.

Przypisuje się mu działanie odmładzające. Preparaty wiesiołkowe są skutecznym lekiem na łuszczycę, drętwienie rąk, obniżają ciśnienie, hamują wypadanie włosów. Poleca się je osobom z pogarszającym się wzrokiem oraz problemami z pamięcią. Wiesiołek likwiduje także nieprzyjemny zapach potu.

Wrzos zwyczajny

(łac. Calluna vulgaris)

wieloletnia, zimozielona i miododajna krzewina lub krzew osiągająca wysokość 20

80 cm. Występuje obficie tworząc torfowiska w suchych lasach sosnowych, dębowych i bukowych, na torfowiskach i łąkach górskich. Surowcem leczniczym jest kwiat i ziele wrzosu. Wysuszony surowiec jest aromatyczny i ma lekko gorzkawy smak.

Ma działanie moczopędne, napotnie, przeciwgośćcowo, ściągająco i antyseptycznie. Napary z wrzosu stosuje się przy przewlekłych nieżytach pęcherza, miedniczek, kłębków nerwowych i pęcherza moczowego. Także przy kolce nerwowej i nieżycie przewodu pokarmowego, biegunkach albo słabym wydzielaniu soku żołądkowego.

Bibliografia

Jest to stary tekst, przechowywany na dysku twardym od wielu lat. Nie pamiętam jego źródeł. Domyślam się jednak, że jak w przypadku wielu tego rodzaju tekstów, zaczątkiem były notatki dostępne w pewnym świetnym kalendarzu ściennym. Wynotowałem z niego sporo ciekawostek.